De gevolgen van voorwaardelijk of herroepelijk schenken

Het is mogelijk een schenking te doen onder het stellen van een of meerdere voorwaarden. Dit kan in de vorm van een opschortende of ontbindende voorwaarde in de overeenkomst van schenking. Veelal doet men dit om nog enige controle te houden op hetgeen dat is geschonken of op de begunstigde.

Opschortende of ontbindende voorwaarde

Opschortend wil zeggen dat pas als aan de voorwaarde is voldaan, de schenking een feit is. Pas dan is ook schenkbelasting verschuldigd. Ingeval van een ontbindende voorwaarde heeft de schenking plaatsgevonden (en is er op dat moment dus ook schenkbelasting verschuldigd), maar wordt de schenking teruggedraaid als aan de voorwaarde wordt voldaan. In dat geval kan men bij de Belastingdienst verzoeken om de destijds voldane schenkbelasting terug te betalen. Daarnaast kan een schenking herroepelijk worden gedaan; de schenker kan om hem moverende redenen de gedane schenking dan terugdraaien. Ook in die situatie kan worden verzocht tot restitutie van de eerder voldane schenkbelasting.

Schenkbelasting

Om misbruik te voorkomen heeft de wetgever een beperking aangebracht in de teruggaaf van deze schenkbelasting. De teruggaaf wordt verminderd met de schenkbelasting die zou zijn verschuldigd over de inkomsten die uit het geschonken vermogen zijn verkregen, als ware deze inkomsten zelfstandig geschonken. Die fictieve schenking van die inkomsten wordt geacht ineens te hebben plaatsgevonden in het jaar dat de oorspronkelijke schenking is gedaan.

Een voorbeeld om dit verduidelijken: vader schenkt een bedrag van € 100.000 aan zoon onder de ontbindende voorwaarde dat hij zijn studie binnen drie jaar afrondt. Na toepassing van een vrijstelling van (stel) € 5.000 is hierover een bedrag van € 9.500 (10%) aan schenkbelasting voldaan. Na drie jaar blijkt door zoon niet aan deze voorwaarde voldaan. Tussentijds heeft zoon over het geschonken bedrag wel € 9.000 aan rentebaten ontvangen. Bij het terugdraaien van de schenking wordt de € 9.000 rente als een separate schenking van vader aan zoon gezien. Hierover zou, na toepassing van de vrijstelling van € 5.000, een bedrag van € 400 aan schenkbelasting zijn geheven. De teruggaaf schenkbelasting wordt daarom beperkt tot (9.500 - 400 =) € 9.100.

De beperking van de teruggaaf lijkt onvoordelig, maar hoeft dit niet altijd te zijn. Bedenk dat door de tijdelijke verschuiving van vermogen wellicht optimaler gebruik wordt gemaakt van vrijstellingen, tariefverschillen in Box 3 of de toepassing van heffingskortingen. Over het geheel bezien wordt hierdoor een belastingvoordeel gerealiseerd. Ervan uit gaande dat de zoon verder geen inkomsten had in die drie jaar, betaalt vader over deze periode tenminste € 3.600 minder aan inkomstenbelasting.

Herroepelijk schenken

Daarnaast kan door herroepelijk schenken een gunstige manier van inkomensverschuiving worden bewerkstelligd. Het volgende voorbeeld maakt dit duidelijk: vader schenkt aan studerende zoon herroepelijk 20% van zijn aanmerkelijk belangaandelen onder toepassing van de zogenaamde bedrijfsopvolgingsregeling, zodat geen schenkbelasting is verschuldigd. Jaarlijks wordt op deze aandelen een bruto dividend van € 10.000 uitgekeerd. Na afloop van de studie wordt de schenking herroepen. Omdat eerder geen schenkbelasting is geheven, kan nu ook geen restitutie worden geclaimd. Zoon heeft jaarlijks echter € 10.000 dividend ontvangen, wat bij hem door de toepassing van de algemene heffingskorting per saldo niet is belast. Dit lijkt gunstiger dan dat vader zelf € 10.000 aan bruto dividend had ontvangen en dat als schenking aan zoon had gedaan. De heffing van inkomsten- en schenkbelasting zou dan tenminste € 2.750 per jaar bedragen. Daarnaast zou zoon dan niet de heffingskorting benutten.

Navordering voorkomen

Overigens is niet altijd duidelijk of men een ontbindende dan wel opschortende voorwaarde is overeengekomen. Veelal is dit te wijten aan een onhandige formulering van de overeenkomst. Ter voorkoming van navordering van de verschuldigde schenkbelasting (onder berekening van belastingrente) als toch sprake blijkt te zijn van een ontbindende voorwaarde, is het raadzaam dit soort onduidelijkheden te voorkomen. Veelal kan dit door in de schenkingsovereenkomst expliciet het woord 'ontbindend' of 'opschortend' te gebruiken.

Het is van belang te onderkennen dat de kans dat een schenking wordt herroepen of dat aan een ontbindende dan wel opschortende voorwaarde wordt voldaan, gevolgen kan hebben voor de Box 3 positie van zowel schenker als begunstigde. In de waardering van het recht c.q. de verplichting moet rekening worden gehouden met de mogelijkheid dat (met name) herroeping of ontbinding zal plaatsvinden. Beide belastingplichtigen kunnen deze kansen overigens verschillend inschatten.